Deprecated: Optional parameter $id declared before required parameter $url is implicitly treated as a required parameter in /home/berkesas/ajapsozluk.com/comments.php on line 101

Deprecated: Optional parameter $cid declared before required parameter $url is implicitly treated as a required parameter in /home/berkesas/ajapsozluk.com/comments.php on line 101
Peýdaly maglumatlar            [ Hemmesi ]    

Iňlis dili - Grammatika - Simple present tense - Ýönekeý häzirki zaman
Gadyrly dostlar, geçen sapaklarda biraz gepleşik mowzuklaryna seretdik. Indi bolsa köpleriň halamaýan zady bolan grammatika girmesek bolmaz.

Bilşimiz ýaly dürli dillerde bir ýagdaýyň haçan bolanlygyny ýa-da hereketiň haçan edilenligini bildirmek üçin zaman formalary ulanylýar. Şolaryň içinde iň köp ulanylýany häzirki zaman formasydyr.

Türkmen dilinde häzirki zaman formasy şeýledir. Ilki bilen ýagdaýlara seredeliň. Onuň barlyk, ýokluk we sorag görnüşleri ine.

Men mugallym. 
Sen uzyn.
Ol akylly. 

Ol kelte däl.
Çary ýalta däl.
Aýna okuwçy däl.

Dursun ýaşmy?
Myrat inženermi?
Tylla işgärmi?

Bular ýagdaýy aňladýar. Indi bir hereketi suratlandyrýan sözlemlere seredeliň.

Men Türkmenistanda ýaşaýaryn.
Sen dem alýarsyň.
Ol mekdepde okaýar.

Sen Moskwada işlemeýärsiň. (Sen Moskwada ýaşaňok)
Çerkez kitap ýazmaýar. (Çerkez kitap ýazanok)
Arzygül süýt içmeýär. (Arzygül süýt içenok)

Nury internete girýärmi?
Berdi säher bilen ylgaýarmy?
Merjen okuwa gidýärmi?

Görşümiz ýaly bu sözlemlerde umumy häzirki zaman beýan edilýär. Ýagny ýagdaýlar/hereketler düýn, şu gün we ertirem bolup geçýär. Ýagny bir adamyň düýnem uzyn bolup ertir birden gysgaljak gümany ýok. Ýa-da hiç kim günde-günde iş çalşyp mugallymçylykdan başga käre böküp ýörmeýär. Şonuň üçin muňa umumy häzirki zaman diýip bileris. 

Iňlis dilinde hem şu zamana Simple Present Tense diýilýär. Onuň göni terjimesi Ýönekeý häzirki zaman bolýar. Tense sözi wagt diýmek däldir. Ol işligiň goşulmasynyň üýtgeýşine berilýän at, ýöne biz düşnükli bolsun diýip zaman diýip aldyk.

Ol esasan şu maksatlar üçin ulanylýar.

1. Gündelik bolup geçýän ýa-da bolup geçmeýän zatlary aýtmak.

I study at the university - Men uniwersitetde okaýaryn.
She goes to the library - Ol kitaphana gidýär.

2. Faktlary/ýagdaýlary aýtmak.

The teacher is tall - Mugallym uzyn.
Jeren speaks three languages - Jeren üç dilde gürleýär.
James is two years old - James iki ýaşynda.

3. Endikleri aýtmak.

Terry brushes his teeth twice a day - Terri dişini günde iki gezek çotgalaýar.
Meret smokes - Meret çilim çekýär.

4. Umuman bolýan zatlary aýtmak.

Sometimes it snows in Ashgabat - Käte Aşgabatda gar ýagýar.
It is windy in Awaza - Awaza şemally.

Umuman näme maksada hyzmat edýänligini öwrendik. Indi dogry düzgünlerini öwreneliň.

Düzgüne laýyk sözlem düzmegiň formulalary aşakdaky ýaly.

1. Habar sözlemini düzmek.

Çalyşma Işlik Aýyklaýjy goşmaça maglumatlar Manysy
I (men) do   my homework Men öý işimi edýärin.
You (sen) do   your homework Sen öý işiňi edýärsiň. (**)
He/she/it (ol) does   his/her/its homework Ol öý işini edýär. (*) (***)
We (biz) do   our homework Biz öý işimizi edýäris.
You (siz) do   your homework Siz öý işiňizi edýärsiňiz. (**)
They (olar) do   their homework Olar öý işini edýärler.

Bellikler:
* - It adamlar üçin ulanylmaýar şonuň üçin bu ýerde ulanylmagy many taýdan dogry däl.
** - Iňlis dilinde sen bilen siziň arasynda hiç hili grammatiki tapawudyň ýoklugyny üns beriň. Doly meňzeş bolsa-da aýratyn setirde görkezýänligimiziň sebäbi, türkmen dilinde gabat gelýän ýerine üns çekmekdir.
*** - Iňlis dilinde OL diýmek üçin üç sany söz ulanylýar. Erkek bolsa - HE, zenan bolsa - SHE, jynssyz ýa-da jansyz zat bolsa IT ulanylýar. 

ÜNS BERIŇ: Türkmen dilinde "Öý işimizi edýäris" diýenimizde "Biz" sözüni taşlap bilýäris, sebäbi goşulmanyň içinde eýýäm "bizligi" bildirýän many bar. Iňlis dilinde goşulmalar azlygy sebäpli bu sözleri galdyryp gitmek bolmaýar. Hökman "We" we beýleki sözleri ulanmaly, sebäbi şol manyny berýän başga söz ýok. "Do homework" diýsek onuň "We"-mi, "I"-my ýa-da "They"-e degişlidigini bilmek mümkin däl.

Görşümiz ýaly habar sözleminiň formulasynda diňe OL (he/she/it) çalyşmasynda işligiň soňuna "s" goşulmasy goşulýar. Beýleki çalyşmalarda diňe işligiň özi bolýar.

Şol üçünji formanyň üýtgeýşi işligiň soňunyň nähili gutarşyna baglylykda tapawutlanýar.

1. Soňy -O, -CH, -SH, -SS, -X ýa-da -Z bilen gutarýan işliklere OLLUK formada -ES goşulmasyny goşýarys.

go – goes (oýnaýar)
catch – catches (tutýar)
wash – washes (ýuwýar)
kiss – kisses (öpýär)
fix – fixes (bejerýär)
buzz – buzzes (wyzzyldaýar)

2. Soňy ÇEKIMLI + Y bilen gutarýan işliklerde Y harpyny aýryp -IES goşulmasyny goşýarys.

marry – marries (durmuş gurýar)
study – studies (okaýar)
carry – carries (göterýär)
worry – worries (gaýgy edýär)

3. ÇEKIMLI + Y bilen gutarýan işliklerde, diňe -S goşaýmaly.

play – plays (oýnaýar)
enjoy – enjoys (lezzet alýar)
say – says (diýýär)

2. Habar sözleminiň ýokluk formasyny düzmek.

Ýoklugy düzmek üçin iňlis dilinde örän möhüm rol oýnaýan DO kömekçi işligi ulanylýar. 

Çalyşma Kömekçi işlik Işlik Aýyklaýjy goşmaça maglumatlar Manysy
I (men) do not go to school Men mekdebe gitmeýärin (gidemok).
You (sen) do not go to school Sen mekdebe gitmeýärsiň.
He/she/it (ol) does not go to school Ol mekdebe gitmeýär.
We (biz) do not go to school Biz mekdebe gitmeýäris.
You (siz) do not go to school Siz mekdebe gitmeýärsiňiz.
They (olar) do not go to school Olar mekdebe gitmeýärler.

Bu ýerde üns bermeli zat diňe kömekçi işligiň üýtgäp, işligiň özüniň üýtgemeýänligidir. Işligiň asyl formasyny goýaýmaly. Bulaň içinde hem diňe HE/SHE/IT-de kömekçi işlik DOES NOT bolýar.

3. Sorag sözlemini düzmek.

Sorag sözlemini düzmek hem örän aňsat. Esasy zat sözleriň ýerini çalyşmaly. Habar sözlemindäki kömekçi işlik bilen çalyşmanyň ýerini çalyşmaly. 

Kömekçi işlik Çalyşma Işlik Aýyklaýjy goşmaça maglumatlar Manysy
Do I eat meat? Men et iýýärinmi?
Do you eat meat? Sen et iýýärsiňmi?
Does he/she/it eat meat? Ol et iýýärmi?
Do we eat meat? Biz et iýýärismi?
Do you eat meat? Siz et iýýärsiňizmi?
Do they eat meat? Olar et iýýärlermi?

Bu ýerde üns bermeli zat diňe kömekçi işligiň üýtgäp, işligiň özüniň üýtgemeýänligidir. Işligiň asyl formasyny goýaýmaly. Bulaň içinde hem diňe HE/SHE/IT-de kömekçi işlik DOES NOT bolýar.

Sorag sözleminiň ýokluk görnüşinde hem sorap bolýandyr. Onuň üçinem diňe kömekçi işlige NOT goşaýmaly.

Kömekçi işlik Çalyşma Işlik Aýyklaýjy goşmaça maglumatlar Manysy
Do not I like the books? Men kitaplary halamaýarynmy? (gowy görmeýärinmi?)
Do not you like the books? Sen kitaplary halamaýarsyňmy?
Does not he/she/it like the books? Ol kitaplary halamaýarmy?
Do not we like the books? Biz kitaplary halamaýarysmy?
Do not you like the books? Siz kitaplary halamaýarsyňyzmy?
Do not they like the books? Olar kitaplary halamaýarlarmy?

ÝAGDAÝLARY BEÝAN ETMEK

Ýokarda görenimiz esasy fiziki we abstrakt hereketleri beýan edýän sözlemlerdir. Ýöne käte bir zadyň halyny, ýagdaýyny, derejesini beýan etmeli hem bolýar. Mysal üçin:

Men mugallym. 
Sen uzyn.
Ol akylly. 

Beýle sözlemler üçin DO işligini ulanyp bilmeýäris. Onuň üçin ýörite BE (bolmak) işligi bar. Bu işlik iňlis diliniň iň möhüm işliginiň biridir we ony bilmeseň gymyldabam bolmaýar. Şekspiriň Hamlet oýnunda aýdyşy ýaly "To be, or not to be, that is the question" (Bolmak ýa-da bolmazlyk, şoldur esasy sorag). Ýokarda edişimiz ýaly, bu ýerde hem sözlem düzmegiň formulasyny görkezeliň. 

Aslynda many taýdan seredenimizde türkmen dilinde hem "bolmak" işliginiň gizlin barlygyny aýdyp bileris. Mysal üçin "Men inžener [bolýaryn]" bu ýerde "Men inžener" diýip aýdýarys ýöne şol bolmak işliginiň manysy gizlin dur. "Meň bolşum inžener" umuman diýen ýaly many berýär. Mysal üçin gadymkyrak tekstlerde "Kimlerden bolarsyň?" diýilýär. Bu  ýerde soraýan adam "Geljekde kimlerden boljak" diýjek bolanok. Ol "Sen kimlerden" diýjek bolýar. Ine şol sözlemde "bolarsyň" diýen işlik gizlin däl-de aýan bolup görünýär. Iňlis diliniň türkmen dilinden tapawudy BE işligi mydama aýandyr. Ol hiç haçan gizlenmeýär. Eger siz "I student" diýseňiz göni terjime edilende "Men student" ýaly görünmegi mümkin, ýöne bu sözlemiň iňlis dilinde manysy ýokdur. Şonuň üçinem hemişe BE işligini hökman ulanmaly.

1. Habar sözlemini düzmek.

Çalyşma Kömekçi işlik Aýyklaýjy goşmaça maglumatlar Manysy
I am a student Men okuwçy.(*)
You are a teacher Sen mugallym.
He/she/it is an engineer Ol inžener. (**)
We are artists Biz artistler.
You are musicians Siz sazandalar.
They are Americans. Olar Amerikanlar.

Bellikler:
* - BE işligiň I (men) çalyşmasynda üýtgeýändigine üns beriň. DO işliginde I (men) üýtgemeýär, ýöne BE işliginde üýtgeýär.
** - BE işligiň HE/SHE/IT (ol) çalyşmasynda üýtgeýändigine üns beriň. Olaryň hemmesinde IS ulanylýar.

2. Habar sözleminiň ýokluk formasyny düzmek.

Ýoklugy düzmek türkmen dilinde hem aňsat, iňlis dilinde-de. Diňe NOT (däl) diýen sözi goşaýmak gerek.

Çalyşma Kömekçi işlik Aýyklaýjy goşmaça maglumatlar Manysy
I am not a student Men okuwçy däl.
You are not a teacher Sen mugallym däl.
He/she/it is not an engineer Ol inžener däl.
We are not artists Biz artistler däl.
You are not musicians Siz sazandalar däl
They are not Americans. Olar Amerikanlar däl.

3. Sorag sözlemini düzmek.

Soragy düzmek üçin kömekçi işlik bilen eýäniň (SUBJECT) ýerini çalyşmaly.

Kömekçi işlik Çalyşma Aýyklaýjy goşmaça maglumatlar Manysy
Am I a student Men okuwçymy?
Are you a teacher Sen mugallymmy?
Is he/she/it an engineer Ol inženermi?
Are we artists Biz artistlermi?
Are you musicians Siz sazandalarmy?
Are they Americans. Olar Amerikanlarmy?

4. Sorag sözleminiň ýoklugyny düzmek.

Kömekçi işligiň soňuna NOT sözüni goşmaly.

Kömekçi işlik Çalyşma Aýyklaýjy goşmaça maglumatlar Manysy
Am not (*) I a student? Men okuwçy dälmi?
Are not you a teacher? Sen mugallym dälmi?
Is not he/she/it an engineer? Ol inžener dälmi?
Are not we artists? Biz artistler dälmi?
Are not you musicians? Siz sazandalar dälmi?
Are not they Americans? Olar Amerikanlar dälmi?

Bellikler:
* - "Am not I" diýmek grammatika taýdan dogry bolsa-da, aslynda iş ýüzünde ulanylmaýar. Poeziýada we gündelik gepleşiklerde "Ain't I" diýlen gysgaltma gabat gelip bilersiňiz. Munuň ýerine iň gowusy "Am I not [a student]" diýen görnüşi ulanmakdyr. NOT sözüni I-yň yzyna geçiriň. Beýlekilerde bu hökman däl.

GYSGALTMALAR

Iňlis dilinde aşakdaky gysgaltmalar ulanylýar. Ýöne olar aýdylýan zadyň manysyny üýtgetmeýär. Olar tizräk aýdylanlygy üçin gysgaldylýar. Resmi ýazuwda bu gysgaltmalary ulanmak maslahat berilmeýär.

Uzyn Gysga
I am I'm
You are You're
He/she/it is He's/She's/It's
We are We're
They are They're
are not aren't
is not isn't
do not don't
does not doesn't

Hawa, ine şeýdip BE we DO işliginiň kömegi bilen käbir zatlary beýan etmegi öwrendik. Emma bulardan başga-da häzirki zamanda beýleki zatlary hem beýan etmeli bolýar. Mysal üçin, "Men ýüzüp bilýärin", "Müşderiler puly tölemeli" diýen ýaly sözlemleri nähili aýtmalyka? Munuň üçin hem iňlis diliniň öz kömekçi işlikleri bar. Biz olary aýratyn sapakda öwrenmesek, bu ýerde has çylşyrymly bolup gider.

MASLAHAT: Indi siz häzirki zamany öwrendiňiz, ýöne düýn bolan zady, ertir boljak zady nädip aýdyp bilersiňiz? Olaryň öz düzgünleri bar we has hem çylşyrymlyrak. Şonda-da siz bilýänjäňiz bilen düşünişmek isleýärsiňiz. "Bilmeseň, gepleme, otur sokul-da" diýlen düşünje bärde peýdaly bolup bilmez. "Magtymguly sözle her ne bileniň" diýen düşünjäni ulanyň. Häzirki zamany ulanyp oňa "düýn", "ertir" diýen sözleri goşup gepläberiň. Öten zamanyň, geljek zamanyň haçan öwreniljegini kim bilýär. Şeýle etseňiz grammatika taýdan ýalňyş bolar ýöne esasy zat düşünişmekdir. Soň hemme zady öwreneňizsoň dogry gepläbermeli bolar. Hemme zady bilemok diýip dymyp otursaň, olam gowy däl. Şeýle ýalňyş-mulňuş gürlemegiň usuly şeýleräk:

I go yesterday to boss, he says no  - Men düýn başlyga gidýärin, ol ýok diýýär. 

Şu sözlem aslynda "I went to the boss yesterday, but he said no" (Men düýn başlygyň ýanyna gitdim, ýöne ol ýok diýdi) bolmaly. Ýöne öten zamanyň manysy "yesterday" diýen söz bilen beýan edilipdir, emma (but) diýen sözem ulanylmandyr. Ýöne şonda-da manysyna umuman düşünip bolýar. Sizem şeýdip gürläberiň. Galannam soň öwrenersiňiz-dä nesip edenden.

MYSALLAR 

Şu öwrenenlerimiz esasynda gysgaça tekst ýazsak, niçik bolar adamzat?!

I am Serdar. I live in Ashgabat. My sister is Gulnar. She likes music. She does not go to school. Gulnar studies at the university. My friend's name is Nury. He lives in Tejen. He plays the guitar. Does he play soccer? No. He plays tennis.

Terjime edeliň.

Men Serdar. Men Aşgabatda ýaşaýaryn. Meniň uýam Gülnar. Ol aýdym-sazy halaýar. Ol mekdebe gitmeýär. Gülnar uniwersitetde okaýar. Meniň dostumyň ady Nury. Ol Tejende ýaşaýar. Ol gitara çalýar. Ol futbol oýnaýarmy? Ýok. Ol tennis oýnaýar.

Gepleşik ýazalyň:

Shohrat: Leyli, do you like cabbage? (Leýli, sen kelemi gowy görýärsiňmi?)
Leyli: Yes, I like cabbage. Do you like it? (Hawa, men kelemi gowy görýärin. Sen gowy görýäňmi?)
Shohrat: No, I hate cabbage. (Ýok, men kelemi ýigrenýän)

Maysa: I am a student. Are you a student Maysa? (Men talyp. Maýsa sen talypmy?)
Sheker: No, I am not a student. I am a teacher. (Ýok, men talyp däl. Men mugallym.)

Geçilenleri türgenleşmek: Dostlar şu sapakda geçilen sözleri ýazmagy öwrenmek we olar bilen türgenleşmek isleseňiz, Ajap Sözlügiň Türgenleşdiriji bölümine girip Iňlisçe sanawlarda Pronouns sanawlaryny işleseňiz, at çalyşmalaryny öwrenmäge peýdaly bolarşu sapaga degişli sanawy açyp işläp bilersiňiz. Şonda sapaklaryň netijesini has hem gowy görersiňiz.

Fatal error: Uncaught TypeError: mysqli_fetch_assoc(): Argument #1 ($result) must be of type mysqli_result, null given in /home/berkesas/ajapsozluk.com/database.php:168 Stack trace: #0 /home/berkesas/ajapsozluk.com/database.php(168): mysqli_fetch_assoc(NULL) #1 /home/berkesas/ajapsozluk.com/inc/functions2.php(1063): db_array(NULL, NULL) #2 /home/berkesas/ajapsozluk.com/makala.php(300): getcatname('19', 'ajapsozluk_arti...', 'category_id', 'cat_name') #3 /home/berkesas/ajapsozluk.com/makala.php(53): NewShow() #4 {main} thrown in /home/berkesas/ajapsozluk.com/database.php on line 168